Program nauczania etyki w klasach 4-8

Nauczyciel prowadzący zajęcia: Alicja Barylski

 

 

Program dla klas 4-8 ma charakter modułowy.  W praktyce oznacza to, że każdy moduł opatrzony oddzielnym hasłem programowym realizowany będzie na kolejnych poziomach w sposób adekwatny do możliwości i potrzeb edukacyjnych uczniów. Na poziomie elementarnym następuje wprowadzenie do tematu, zapoznanie z podstawowymi pojęciami, najczęściej za pomocą opowieści, bajki filozoficznej, fragmentu tekstu lektury lub filmu.

Poszczególne moduły to np. „Człowiek i jego uczucia”, „Człowiek i wola”, „Praca darem  dla siebie i innych – wolontariat”, „Człowiek wobec przyrody”, „Szkatułka z ważnymi pojęciami”, „Człowiek i prawo”, „Sport uczy etyki”, „Rycerze –  każdy może stać  się rycerzem”, „Ojczyzna –  z czego możemy być dumni jako Polacy”.

Pojawiają się również tematy dodatkowe bądź nietypowe, niejako poza zasadniczym planowanym rozkładem materiału, związane z jakąś wyjątkową sytuacją w środowisku klasowym (np. rozwiązywanie konfliktu, śmierć bliskiej osoby), z ważnym wydarzeniem  w kraju lub na świecie.

 

Treści nauczania

● Czas nauki i czas odpoczynku –  jak organizować własną naukę, sposoby i techniki uczenia się, gospodarowanie czasem.

● Człowiek i sport  – sport również uczy etyki; zasady w sporcie i w życiu codziennym, zasada fair play do stosowania w sporcie i w życiu (np. w szkole – nie ściągamy, gramy uczciwie).

● Człowiek i jego uczucia –   rozróżnianie emocji; opanowanie i wyrażanie uczuć.

● Ojczyzna i patriotyzm –  o czym opowiadają zabytki i pomniki; ślady Polaków na świecie (emigracja, Polonia); patriotyzm; wartości narodowe.

● Ludzie w potrzebie –  wolontariat; organizacje charytatywne; egoizm i altruizm.

● Rola zmysłów w poznawaniu świata –  poznajemy zmysły i ich funkcje; historia Helen Keller.

● Człowiek i jego prawa –  Co to jest prawo; mam prawo do...; dziecko też człowiek – prawa dziecka (akty prawne –  Konwencja o Prawach Dziecka).

● Człowiek i religia  – co to jest religia, religie świata; chrześcijaństwo i judaizm; Biblia; tradycje, obyczaje i święta żydowskie (np. historia Estery, Purim); święta chrześcijańskie; podział chrześcijan; katolicyzm, prawosławie, protestantyzm; ekumenizm.

● Rycerze –  ludzie honoru. –  kim był rycerz; cechy rycerza (William, Gotfryd, Lancelot, Rolland i in.); rycerze i ich kodeks; słowo honoru – dotrzymywanie obietnic; posłuszeństwo, wierność.

● Etyka i kultura –  etyka w życiu codziennym; przypomnienie zasad; kultura osobista – nauka o grzeczności; przejawy braku kultury i sposoby przeciwstawiania się temu zjawisku; kultura słowa.

 ● Człowiek – jego prawa i obowiązki – prawa człowieka w Polsce i na świecie; czas solidarności; łamanie praw człowieka – rasizm;  walka w słusznej sprawie –  ludzie walczący bez przemocy (L. Wałęsa, M. L. King, Gandhi i in.).

● Człowiek i jego zdrowie – dbanie o zdrowie – obowiązek etyczny?; zdrowie a choroba; sprawność i niepełnosprawność; świat osób niepełnosprawnych..

● Zagrożenia współczesne – wola a inne władze człowieka; czynniki kształtujące i osłabiające wolę (skutki); ćwiczenie silnej woli; co to jest uzależnienie, jakie są rodzaje i skutki   uzależnienia;   asertywność;   poszukiwanie   skutecznych   sposobów   profilaktyki uzależnień.

● Ludzie w potrzebie – przykłady pracy na rzecz  osób  w potrzebie;  organizacje charytatywne; egoizm i altruizm.

● Reklama – jak działa reklama (perswazja, manipulacja); funkcje reklamy; ofiary a odbiorcy reklamy; reklama negatywna i pozytywna (społeczna).

● Człowiek i jego otoczenie – człowiek – cząstka kosmosu; człowiek – spolegliwy opiekun czy agresor/niszczyciel; skutki działalności człowieka; ekologia – wolny wybór czy obowiązek moralny.

● Człowiek i religia – co to jest religia; religie świata –  przypomnienie; islam –  tradycje, obrzędy, święta; Koran i prawo zwyczajowe; mądrości Dalekiego Wschodu; hinduizm; buddyzm.

● Autorytety – co to znaczy autorytet?; kto może być autorytetem – cechy autorytetu; wybór bądź odrzucenie autorytetu.

● Etyka i kultura  osobista –  etyka w życiu codziennym – przypomnienie zasad; kultura osobista – nauka   o   grzeczności    (język,   ubranie   itp.);    przejawy   braku   kultury  i sposoby przeciwstawiania się różnym przejawom przemocy (słownej, psychicznej i fizycznej).

 ● Człowiek – twórca kultury, filozofii i etyki; związek etyki z filozofią; myślenie filozoficzne; pytania filozoficzne –  pytania każdego myślącego człowieka.

● Człowiek – istota myśląca i dociekliwa; wymyślanie filozofii od początku – w poszukiwaniu zasady.

● Człowiek wobec prawa – postawa Sokratesa; dzielność etyczna; sprawiedliwość; powinności etyczne; konsekwencja w działaniu, wierność własnym ideałom i głoszonym poglądom.

● Człowiek myślący – czy Achilles dogoni żółwia (zabawa z paradoksami); kim jest istota z jaskini platońskiej; świat idei.

● Filozofowie a najważniejsze sprawy dla każdego człowieka, czyli miłość i przyjaźń – „dwie zagubione połówki”; odmiany miłości (partnerska, rodzinna, miłość do zwierząt itp.); przyjaźń darem i powinnością etyczną.

● Człowiek w poszukiwaniu szczęścia –  światy idealne, czyli utopie.

● Człowiek w poszukiwaniu szczęścia –  wizje szczęścia w literaturze, filozofii oraz własne – uczniów.

● Człowiek w poszukiwaniu mądrości –  „Pochwała Głupoty” a poszukiwanie rozumu.

 ● Człowiek i jego przeznaczenie – czy wszystko zapisane jest w górze; czym jest los, przeznaczenie; jak ma się przeznaczenie do naszej  woli;  plany, postanowienia  i ich realizacje.

● Człowiek w poszukiwaniu wartości uniwersalnych – ile dobra po nas zostanie; wartości trwałe i nietrwałe; korzyści osobiste a społeczne; czy opłaca się być dobrym, uczciwym, prawdomównym itd.

 

I Cele ogólne:

● Rozpoznawanie elementarnych wartości, wśród których na pierwszym miejscu jest dobro 

● Odróżnianie dobra od zła w zakresie elementarnym.

● Kształtowanie empatii.

● Kształtowanie  postawy  refleksyjnej   wobec   omawianych  zagadnień   dotyczących człowieka, jego najbliższego otoczenia (rodziny,  przyjaciół, kolegów,  osób  starszych, osób niepełnosprawnych itp.), środowiska przyrodniczego, stosunku do własnej natury (uczuć, motywacji itp.) i określonych sytuacji życiowych.

 

II Cele szczegółowe: 

Wiedza

● Wiedza ogólna dotycząca przedmiotu, celu i zakresu etyki.

● Wiedza na temat elementarnych wartości.

● Wiedza na temat praw i obowiązków młodego człowieka wobec siebie i innych.

● Wiedza na temat uczuć, emocji, słabszych i mocniejszych stron własnych oraz innych osób.

● Wiedza na temat obszaru kulturowego, w którym uczeń żyje, wraz z konsekwencjami takimi   jak: religia,   sztuka,   system   wartości,   przy  jednoczesnym   uświadamianiu    i zaznaczaniu istnienia alternatywnych obszarów i systemów kulturowych  np. arabskiego, dalekowschodniego itd.

● Wiedza  na  temat  ogólnych problemów  moralnych występujących zarówno w najbliższym otoczeniu, jak i w świecie (np. ochrona środowiska naturalnego).

 

Umiejętności

● Umiejętność odróżniania dobra od zła.

● Umiejętność   identyfikowania   dobra   i   zła   w   różnych   formach   (w   treściach poszczególnych opowieści –  konkretne postacie i ich działania, symbole, przypowieści, przenośnie).

● Umiejętność nazywania elementarnych pojęć moralnych i posługiwania się nimi  we właściwych kontekstach (np. sprawiedliwość, wytrwałość, honor, dzielność etyczna, sumienie itp.).

● Umiejętność odróżniania treści etycznych od religijnych.

● Umiejętność rozpoznawania stanów uczuciowych oraz ich następstw (np. złości).

● Umiejętność   formułowania   prostych   wypowiedzi   i   wniosków   związanych    z omawianym tematem.

● Umiejętność kulturalnego dyskutowania –  wyrażania własnego zdania z użyciem prostej argumentacji oraz słuchania wypowiedzi koleżanek i kolegów, bez przerywania itp.

● Umiejętność poszanowania dla odmiennych postaw i poglądów wyrażanych przez koleżanki i kolegów.

● Umiejętność podejmowania prostych decyzji.

● Umiejętność przewidywania ewentualnych konsekwencji dokonanych wyborów  i decyzji, łączenie przyczyny i skutku.

 

Postawy

● Wrażliwość na wartości – z dobrem na czele.

● Wrażliwość na dobro i jego przejawy, gotowość do chronienia dobra.

● Budowanie fundamentów własnej hierarchii wartości na miarę rozeznania realnego świata.

● Budowanie poczucia własnej godności, niepowtarzalności i wyjątkowości jako osoby, dostrzeganie i poszanowanie tych samych cech u innych osób.

● Przekonanie o potrzebie doskonalenia się moralnego (np. postawa rycerska).

● Otwartość i wrażliwość na potrzeby innych osób oraz wszelkich istot żywych.

● Wrażliwość na problemy  środowiska naturalnego i  uświadomienie  konieczności chronienia go.

● Przekonanie o słuszności postawy aktywnej, rozszerzonej również na pole działań ogólnospołecznych (np. udział w akcjach charytatywnych).

 

III. Procedury osiągania celów

Podstawowym zamiarem realizacji celów jest koncepcja, opiera się na powtarzalności tematów na coraz to wyższym poziomie, co doskonale służy utrwalaniu i uwewnętrznianiu ważnych przekazów. Punktem wyjścia jest zawsze „JA – CZŁOWIEK” – bardzo bliskie i zrozumiałe dla każdego zarówno na wcześniejszym etapie rozwoju, gdy egoizm i egocentryzm wpisują się niejako w sposób naturalny w tę fazę rozwojową, jak i później, gdy zaczyna się krystalizować własna osobowość, światopogląd, buduje się indywidualizm i formuje tożsamość młodego człowieka, czyli to, co w nim jedyne, wyjątkowe i niepowtarzalne. W związku z tym następnie przechodzi się od spraw najbliższych typu „moje uczucia, moja wola, moja wiedza, zdolności itp.” do najbliższego otoczenia jak rodzina i przyjaciele, środowisko ludzi i środowisko przyrodnicze, do planu najdalszego – „światowego”, a więc ujęć globalnych, ogólnych, wreszcie od konkretnych do abstrakcyjnych i uniwersalnych. „JA – CZŁOWIEK" stanowi zatem pewne nienaruszalne centrum, z którego wychodzi się zataczając nieustannie coraz to szersze spiralne kręgi na kolejnych etapach edukacyjnych.

 

IV. Przewidywane osiągnięcia uczniów 

Zakończenie    realizacji    kompleksowego    programu    nauczania    etyki    powinno zaowocować następującymi kompetencjami ucznia:

● Wrażliwość na kwestie moralne i etyczne.

● Rozumienie znaczenia wartości w życiu,  odróżnianie wartości uniwersalnych od wartości innych niż etyczne.

● Gotowość   do  budowania  własnego   systemu  wartości   na  fundamencie  wiedzy uzyskanej na lekcjach etyki.

● Gotowość  do  chronienia wartości  poprzez  aktywne  życie,  włączanie  się w różne działania, jak też inicjowanie własnych na rzecz np.  środowiska,  obrony  słabych               i pokrzywdzonych.

● Gotowość do aktywnego przeciwstawiania się wszelkim przejawom zła, takim jak niesprawiedliwość, dyskryminacja itp.

● Rozumienie pojęć z zakresu etyki i prawidłowe posługiwanie się nimi.

● Umiejętność podejmowania właściwych  decyzji w oparciu  o posiadaną wiedzę, wyniesioną z lekcji etyki oraz nie unikanie odpowiedzialności za swoje decyzje, czyny        i ich następstwa.

● Otwartość,     dociekliwość,     ciekawość     świata    przy    zachowaniu     stanowiska zdroworozsądkowego, zagwarantowanego uważną percepcją oraz logicznym, krytycznym myśleniem, a także samodzielnością w tworzeniu sądów i opinii.

● Rozumienie wartości i wyjątkowości własnej kultury, przy poszanowaniu dla innych kultur, religii czy światopoglądów.

● Rozumienie konieczności nieustannego doskonalenia się etycznego, moralnego, pracy nad samodyscypliną i ogólnym rozwojem. 

 

V. Przedmiotowy system oceniania

Co podlega ocenie:

● aktywne uczestniczenie w lekcji,

● wypowiedzi ustne,

● wypowiedzi pisemne,

● przygotowanie materiałów do lekcji,

● przygotowanie argumentów do dyskusji, 

● prezentacje,

● prace dodatkowe.

 

Wymagania na ocenę:

● celującą  – samodzielne przygotowanie prezentacji/projekt, aktywny udział we wszystkich lekcjach, posługiwanie się ze zrozumieniem elementarnymi pojęciami z zakresu etyki, systematyczne przygotowanie do lekcji, podejmowanie zadań dodatkowych, samodzielne inicjowanie pewnych działań, jak na przykład zaproponowanie i opracowanie tematu związanego z omawianym zagadnieniem, lecz zdecydowanie w stopniu wykraczającym poza standard i program obowiązkowy,

● bardzo   dobrą  –  systematyczne   przygotowanie   do   lekcji,   czynny   udział w zajęciach/dyskusjach,   posługiwanie   się  ze  zrozumieniem   elementarnymi   pojęciami  z zakresu etyki/filozofii

● dobrą  – systematyczne  przygotowanie  do  lekcji,   częsty  udział  w  dyskusjach, rozumienie elementarnych pojęć z zakresu etyki/filozofii

● dostateczną – rozumienie omawianych zagadnień, sporadyczny udział w dyskusjach

● dopuszczającą –  bierny udział w lekcjach

● niedostateczną – niespełnienie powyższych warunków.

Poza powyższymi ocenami stosowane są również „plusy”, głównie za aktywność na lekcji i niektóre prace domowe, oraz „minusy” za nieprzygotowanie do lekcji, brak pracy domowej lub niepodjęcie działań obowiązkowych poleconych przez nauczyciela (trzy „plusy” stanowią ocenę bardzo dobrą, zaś trzy „minusy” - ocenę niedostateczną).